París, luns 28 de outubro, unha mañá de sol en Saint-Sulpice 1, unha igrexa de París que cría coñecer ben, refuxio de tempos desacougados na adolescencia inqueda, espazo de encontros incontables (nos dous sensos da palabra), epicentro dun barrio onde a miña vida padeceu varios xiros dramáticos e que adoito visitar sempre que retorno a esa miña cidade natal. Esta vez decidira non ir, un tanto desaborida e desalentada: “a que? Todo canto preciso anda aquí fóra”. Mais os meus pasos foron bater na praza onde se atopa, sen buscala, tres veces na mesma xornada. De xeito que entrei, entre curiosa e dócil a esa chamada do labirinto que me retiña.
Non é unha igrexa precisamente fermosa pero ten aquel sabor caseiro dos lugares onde algunha vez choraches ou fuches inmensamente tocada por algún gozo. Empurrei a porta disposta a dar a miña ronda, encetando metodicamente pola dereita. Unha ollada á primeira capela chamada “das ánimas do purgatorio” onde trona un grupo que nomeo rapidamente como “pietá”, paso de longo mais non son quen de seguir, algo soa por dentro como dicindo “hoxe non saúdas?”. Recuei, planteime diante da capela, a voz seguía a resoar, fío imperceptible que namoraba… “si, aquí veño” respondín, “mesmo vou sentar”. Entrei dentro da capela e fun dar coa última cadeira da esquerda (amo as esquinas). Soltei a mochila, o bolso, como unha visita que vai quedar con calma e erguín os ollos. Vaia se falamos.
De corazón a corazón, porque fiquei sen palabras. Desde abaixo, a figura da muller no chan fica case invisible, á sombra do Amigo. Aclaro que a esa hora tiña a luz nos ollos. O primeiro impacto levoume a mares de tenrura que non podo describir (agora é cando me decato que quizás non sexa boa idea escribir disto) con ondas que ameazan con asolagarme tamén hoxe ao volver a entrar nesa escena tan íntima.
Co corazón na boca vou ver á señora da entrada (é doado atopar agora a mulleres, na entrada das igrexas en Francia, na mesiña da acollida ao pé da porta, ofrecendo información ou estampas, etc.). Pregúntolle se sabe algo dese grupo escultórico, e dime que é unha pietà… explicándome en que consiste. De premio, gaña un sorriso e a miña segunda pregunta; sobre a muller que está no chan… disque non reparara que había unha muller alí, lévoa comigo a mirar. Cara de mapa do tesouro… disque nunca a vira e que leva anos alí. “Vaia, vostede tampouco e leva media vida aquí metida…”. Di ela: “debe ser o discípulo amado”. “entón o discípulo amado era unha discípula” resposto eu. A cara de mapa ampliase e muda de cor: “unha muller? Vostede cre? Como pode ser?”.
Non tiven nin ganas de dialogar con ela, dinlle as grazas, deixeina cos ollos de sorpresa e volvín á miña cadeira con vistas ao infinito da tenrura absoluta. Non aflorou para nada a reserva inxente de nocións hermenéuticas da iconografía lidas previamente ou estudadas, nin sequera a tentación de chamar ao meu profe preferido de “linguaxe relixiosa” nin consultar nada no Internet. So permanecía o sentir de dúas cabezas que se tocan, unha en principio xa entrada na morada do silencio perpetuo e a outra ben viva, xa que namorada, de dúas sabedorías que se unen e comparten. Sentir o impulso que leva esa man esquerda dela a coller a dereita de el, que colga dese corpo desmedidamente estirado e ofrecido cara a nós, enteiro.
A figura da nai, amparando á parella e inclinada sobre a compañeira na do e non do filliño, atenta ao que permanece, agora por enteiro na filla; asume a maternidade da humanidade ao completo. O conxunto de tres persoas, coa forma piramidal e trinitaria perfectamente deseñada, so amosa dous pés, tres pares de brazos abertos e que se tocan. Unha trindade con maioría feminina, antes da teoloxía feminista, antes das nosas teimas pola liberación humanizadora na inclusión igualitaria de todos os xéneros… a interpretación, entre moitas, dunha escena que non se reflexa en ningún texto bíblico. Non sabemos como baixaron a Xesús da cruz, nin quen estaba aí, en que momento a súa nai, amigas e amigos puideron facerse cargo do seu corpo… que pasou entón. Nada, non se nos di nada. Non nos contaron o parto, tampouco a fin e a sepultura. Axudará saber que eu son nai, que desde fondo somos irmás a María e mais todas as nais e que desde ese punto no baixo ventre, entendémonos. Si, moitas veces -non o agocho nin o calo- sinto a fe vibrar e expandirse nesa rexión. Tamén ese día, de aí viña a comprensión e a con-paixón. Tamén nacía de alí e se expandía a ledicia de sentir reflexada a igualdade soñada, na pedra silenciosa e gris, co sol de costas, discreta mais tenaz.
A divina maternidade amparando o proxecto humano
Amor capaz de sacar vida da morte, de manter viva a memoria. Cabezas que se tocan e mans que se procuran como na capela Sixtina de home a muller; fecundidade posible.
Amor que pode quitar o pecado do mundo, de barrelo para sempre e salvar das mortes todas.
Amor, amor, amor…
Este é o outro Sínodo perpetuo, que so se pode ver se te achegas, se acougas e depositas as bolsas, se abres ben os ollos no contraluz un luns pola mañá en Saint-Sulpice, París. Que descanso non ter que discutir, protestar nin rebelarse. Todo está ben, todo é graza como dixera aquel cura da novela de Bernanos.
Nin Internet nin a guía artística, un tomo groso e pesado que fun consultar na sancristía e describía case que os bordados dos panos tiña nada que dicirme de aquela “personaxe” na que polo visto ninguén reparou. Souben do escultor, J.B. A. Clésinger e o ano da creación 1868, e que non era unha obra mestra, por iso non levaba nin placa nin sinatura.
A arte, as imaxes e os textos, moitas veces maniféstanse vivos sendo quen de transmitir, por riba da intención de quen os trouxo á luz, mensaxes que nin el mesmo captara ou si. Mais neste caso, as pescudas que levo días facendo so revelan que o artista aprendeu algo con Miguel Anxo, o inventor da pietà (a “grande”) coas dúas personaxes de identidade ben definida, e pouco mais sobre o tema que me interesa.
Xa imaxino todas as versións que poderá fornecer a iconografía tradicional e autorizada aportando as claves fetén da súa recta interpretación. A personaxe representará á Igrexa a quen Cristo transmite o seu ser e todo o seu coñecemento, xunto co seu Espírito. Estamos afeitas a que a parte feminina se encargue de representar, nas imaxes e nos textos, o elo vulnerable e pecadento, en alianza co elemento viril que representa a forza divina salvadora en persoa; a mesma metáfora que ven desenvolvendo, por exemplo, o matrimonio do profeta Oseas (v. Libro do mesmo nome) coa esposa prostituta e que segue viva na tradición cristiá coa Igrexa no papel da esposa.
Ap día seguinte xantei cunha amiga moi querida, monxa, teóloga e gran coñecedora de París… tampouco sabe quen é a muller que está aí nin que fai aí. Non me sorprendo, eu debín pasar por diante dela tantas veces.
Coma ela, as mulleres sempre estivemos aí, amando, transmitindo, dándoo todo, sen que se nos vexa, somos como esas pedras, os nosos berros non se escoitan. Seguimos presas no labirinto coma min aquel día. Despois de saír fun camiñar mais dunha hora e, sen querer, outra vez cheguei diante de Saint-Sulpice. Collín o primeiro bus que pasou pola parada próxima para poder alonxarme dese novo norte magnético. Non estou segura de que lograra zafarme da súa forza… aínda non. Sego buscando a saída.
E ti que me les, axúdasme a atopala, acompáñasme? e ti, quen dis que é ela?
