Boa Nova.

San Romero de América camiña connosco

O domingo 24 de marzo celebramos, por primeira vez de maneira canónica e oficial, a festividade de “San Romero de América, Pastor e Mártir” (Pedro Casaldáliga), canonizado o pasado 14 de outubro. Pero a que veñen aquí canons e canonizacións, tan custosas e arbitrarias estas, tan arbitrarias como o recoñecemento dos dous “milagres” requiridos como condición! A súa vida foi o milagre, a súa morte volveuse pascua e o pobo salvadoreño canonizouno como canon ou modelo para o seu camiño de cruz e de esperanza.

A cruz do pobo foi a súa cruz

Óscar Romero, bispo profeta e mártir, entrañouse co seu pobo. Cando digo “pobo”, digo a multitude, a maioría condenada á miseria polo poder e o lucro duns poucos. Os gozos e as esperanzas, as tristezas e as angustias do seu pobo foron os seus gozos e esperanzas, as súas tristezas e angustias. A cruz do seu pobo foi a súa cruz. A pascua do seu pobo, a súa. É un modelo, afable e firme, da mística do pobo, da espiritualidade das Benaventuranzas. Pero non sempre o foi. Tivo que se converter o Espírito de Jesús, o Espírito de Medellín e das comunidades eclesiais de base.

Era fillo do pobo humilde, sometido ás forzas armadas e/ou á oligarquía terratenente –14 familias donas de case todas as terras e riquezas– apoiadas sempre polo capital e as armas dos Estados Unidos do Norte. Fillo dun pobo famento de pan e liberdade, que se debatía entre a desesperación resignada e a violencia armada, igualmente desesperada, contra a violencia primeira, a violencia institucionalizada do poder e do diñeiro, a máis asasina. Era, tamén hai que dicilo, fillo submiso dunha institución eclesiástica alienada, alienante, dedicada os seus rezos e mandamentos, aliada dos grandes, esquecida das Benaventuranzas revolucionarias do profeta galileo.

Foi un sacerdote, un párroco, un bispo bo: austero, caritativo e piadoso. Axudaba os pobres e acompañábaos canto podía. Pero aínda ignoraba as causas da fame e do conflito armado que arrasaban o país. “Aos pobres aliviáballes os seus problemas e aos ricos a súa conciencia” (José Manuel Mira). Deus fixera pobres aos pobres para gañar o ceo coa súa pobreza, e ricos aos ricos para gañar o mesmo ceo coas súas esmolas. Cada un no seu sitio. Iso era a paz.

É o que lle ensinaran e é o que el ensinou e practicou durante anos, a pesar da “opción preferente polos pobres” proclamada polos bispos latinoamericanos en Medellín en 1968, a pesar das numerosas comunidades eclesiais de base e dos moitos sacerdotes, dos xesuítas Rutilio Grande, Ignacio Ellacuría, Jon Sobrino e de tantos outros relixiosos nos que prendera o lume de Xesús, o Espírito e a teoloxía da liberación.

Deixouse ensinar pola vida

Os feitos e a vida, con todo, foron ensinando outra cousa, e el deixouse ensinar. Foise convertendo á verdade da realidade, ás dores e soños do pobo. O 12 de marzo de 1977 os escuadróns da morte mataron o seu amigo xesuíta Rutilio Grande xunto con dous laicos: Manuel, de 72 anos, e Nelson Rutilio, de 16. En canto o soubo, Monseñor Romero, xa arcebispo de San Salvador, acodiu ao templo onde descansaban os tres corpos cribados. Permaneceu un longo intre contemplando, esta é a palabra, no cadáver de Rutilio a Deus ou a Realidade no pobo crucificado. Caéronselle as vendas, abríronselle os ollos do todo e todo o viu doutra forma, como Ignacio de Loyola xunto ao río Cardener en Manresa: todas as cousas parecéronlle novas. Coma Xesús xunto ao lago Xenesaret de Galilea: ao desembarcar, viu un gran xentío, sentiu compaixón deles, pois eran coma ovellas sen pastor, e púxose a ensinarlles moitas cousas (Marcos 6,34), cousas de vida ou morte. Dádelles vós para comer, dixo Xesús os seus discípulos, que a gusto ficaron na barca con El. Mais Xesús non quedou.

No corpo de Rutilio vía Monseñor Romeu a inxustiza flagrante, do fondo das súas feridas chegáballe o berro dos pobres. Tocaba terra na outra beira. Por fin, rompendo o seu longo silencio, só dixo: “Se o mataron por facer o que facía, tócame a min andar polo seu mesmo camiño”. Todo se revelaba.

Desembarcou. Optou. Viu, xulgou e actuou. Denunciou sen cesar os abusos do poder. Condenou a violencia dos pobres, a guerrilla dos desesperados, pero sobre todo a guerra dos poderosos e a causa principal de toda violencia: a inxustiza, a desigualdade, a fame. Por comprensible que fose a opción armada fronte ás armas do poder, era a opción máis humana? A nosa especie leva trescentos mil anos, desde a súa orixe, empeñada en balde en lograr a xustiza e a paz a través do poder violento nas súas infinitas formas: individuos contra individuos, tribos contra tribos, pobos contra pobos, imperios contra imperios. Empresas contra empresas, igrexas contra igrexas, relixións contra relixións, o home contra a muller, todos contra todos. A lei do máis forte. Pero a forza violenta é, seica, a máis poderosa? A violencia do corazón e das armas pode ser camiño de esperanza?

San Romero: testemuña das Benaventuranzas

San Romero anunciou unha esperanza rebelde e non violenta. Díxoo Xesús: Bienaventurados os pobres porque deixaredes de selo. Benaventurados os pacíficos, porque posuiredes a terra. Unha esperanza pacífica e activa, fundada na confianza en Deus ou na Bondade Creadora, no pobo, no ser humano, en si mesmo. Unha confianza capaz de trasladar montañas. Unha esperanza valente e arriscada. A esperanza de Xesús, a esperanza dos profetas, a esperanza máis profunda do pobo salvadoreño.

O profeta Romero tivo que pagar, iso si, o prezo da esperanza profética, como Gandhi e Luther King, como Rutilio Manuel e Nelson, como logo Ignacio Ellacuría xunto con outros cinco xesuítas, e Elba e Celina con eles. Do mesmo xeito que Xesús, el tamén o presentía, pero non o temía, estaba disposto a todo. O 24 de marzo de 1980 foi asasinado por un francotirador ás ordes dun alto militar, mentres celebraba a eucaristía nun hospital. Dúas semanas antes declarara: “Se me matan, resucitarei no pobo salvadoreño. Dígollelo sen ningunha xactancia, coa máis grande humildade”. E de antemán perdoou o seu asasino. Co último alento resucitou do todo.

Nós aínda non. O noso pobre mundo e nosa pobre Igrexa e todas as relixións viven unha grande crise espiritual: crise de respiro, de comuñón planetaria de todos os pobos, de fraternidade- sororidade de todos os vivintes. Necesitamos testemuñas como Óscar Romero. Testemuñas crentes ou laicos do Alento Vital, do Espírito subversivo e consolador. San Romero de América, camiña connosco.