Crónica.

Festa do Lume 2018: vivir e medrar en galego

Como adoitamos facer desde hai uns anos aproveitamos o encontro arredor da Festa do Lume para ampliar círculo e perspectivas, para coñecer e celebrar o que pasa nesta terra nosa. Desta volta para coñecermos de primeira man cousas lindas que se están a facer no País -con maiúscula, isto é, no País da xouba e do grelo – , que iniciativas, a xeito de exemplo, hai en marcha para que as nosas nenas e nenos podan vivir e medrar en galego sen sentírense totalmente alieníxenas nin, xaora, alieníxenos. E foi unha mesa de experiencias ben xeitosa

Xa na introdución, o moderador Xosé Lois Vilar nolo advertía: esta causa do galego vivo e con futuro segue a ser unha batalla tremendamente desigual: parecía nun tempo, aí atrás, que había avances, pero a realidade, cando miramos cara aos nosos nenos e nenas é de alarmante retroceso. Fronte a iso hai un exército pacífico de iniciativas, desas que non dan cartos, pero reportan dignidade e esperanza. Velaí van tres:

A veciñanza de Sedes defende a súa escoliña rural

Alfonso Filgueira, que ademais de pedagogo é veciño desta parroquia de Narón, contounos ao longo proceso de loita comunitaria por manter viva a pequena escola unitaria. Sitúase a parroquia de Sedes nesa Galicia periurbana, tan viva, onde se mantén en gran parte a tradición dunha aldea que foi e que aínda é, pero doutro xeito. Cun 42% de xente maior de 60 anos pero con 28 menores de varias idades.

O proxecto, que é o importante, como insistía Alfonso, máis que as persoas, fai firme en tres pedreiros: a escola, a comunidade veciñal e os dereitos de cidadanía.

A escola de Sedes ten 98 anos ás costas, moita historia, pois nace como escola de nenas en 1921, coincidindo co recoñecemento do dereito a voto das mulleres; un proxecto, como tantos outros, promovido por un ilustre emigrante na Habana, que nace dunha preocupación polo alto analfabetismo feminino.

A comunidade veciñal, o segundo pedreiro, ten conciencia de perda da identidade, e inicia un proceso de “trece accións pola escola”, campaña que adquire notoriedade sobre todo a partir dunha resposta que reciben da Casa Real. Campañas, comensalías, xuntanzas, van fortalecendo a comunidade arredor desa causa común: a escola. A iniciativa acaba tendo éxito e conséguese que, con cinco cativos, se reabra.

O dereito á educación e aos servizos básicos, tamén á lingua propia, todos os dereitos de cidadanía son, segundo Alfonso Filgueira, o terceiro piar. Hai un recoñecemento teórico deses dereitos, pero despois non se esixen, como é o caso do peche de escolas. Hai un dereito a ser educado no idioma propio pero no activamos os procesos que a Lei recoñece. Tampouco hai que esquecer que a escola ten que ver co idioma, pero tamén está a familia, están as “redes”. E sobre todo, hai que manter viva a economía de proximidade, a economía rural que é a que foi o mellor soporte do galego durante séculos. A xente que pasa dos 50 son auténticas bibliotecas de tradición oral. Pero hai que escribir esa tradición rural, para que non se perda. Somos algo así como os últimos mohicanos.

A cooperativa Semente: escolas galegas contra corrente

Tamén de Trasancos, ou Ferrolterra, viña Iria García, que é impulsora, nai e socia do proxecto cooperativo de escolas Semente. Seguindo as pegadas das irmandades da Fala, crean desde a “Xentalha do Pichel” unha escola nacional galega para cubrir unha lagoa inadmisible. Como é tan común neste país, contaba Iria como, cando naceron as súas nenas, non tiña alternativa real ao seu redor de escolarización e socialización en galego.

As escolas Semente son un proxecto comunitario e domocrático, non lucrativo. Todo se decide en asemblea, de maneira que non é propiamente escola pública nin privada, senón autoxestionada e cooperativa. E dependen do esforzo económico dos socios e socias. Na súa escola son 88 socios e en Galicia xa pasan de 1000. Na escola de Semente de Trasancos hai 19 crianzas.

Son un proxecto consciente de inmersión lingüística, seguindo outros modelos semellantes de Euskadi e Cataluña. Trátase dunha transmisión da lingua desde o afecto. Asentar a afectividade, vivindo, sentindo e pensando en galego.

Por iso a socialización non é cousa só da Escola e crean espazos de xogo e socialización, con iguais, fóra da escola. Tamén teñen unha estratexia de construción da identidade e reforzos culturais, mesmo creando personaxes como superheroes en galego e tratando de implicar na causa á familia extensa.

Tamén fan unha aposta polo achegamento, o coñecemento e o aprecio da versión internacional do galego, o portugués, o que abre unha gran variedade de recursos educativos.

Actualmente, ademais da de Trasancos, hai dúas escolas semente en Compostela e outra en Lugo.

Medrando en galego na escola pública

Finalmente Irene Pérez, (moza catalá cun galego impecable) profesora do CEIP Ínsua Bermúdez, en Vilalba, comezou recordando que “non é só da escola”, pero que os cativos poidan vivir e falar en galego, sen condicionamentos ambientais, “tamén, é cousa da escola”.

Irene explicou como o seu equipo entende a lingua como comunicación, como ferramenta social, pero tamén no seu aspecto artístico.

E desde o artístico, enganchan. No seu centro traballan por proxectos, transversalmente, todas as materias, e esa parte artística ten moita importancia. Así o proxecto anual en 2018 foron os pintores e pintoras galegas, desde Lois Seoane a Xulia Minguillón. E o proxecto de 2019 é “A nosa música”. Un proxecto destes involucra todas as idades, a partir dos tres anos.

Comezan os proxectos por intereses e por espertar o interese. Por cursos: Que queren saber do “seu pintor”, onde se atopa a información, como conseguila. Escríbenlle, se e posible, unha carta, traballan así a escritura, o correo electrónico; componse a información en murais; preparan unha exposición sobre o seu pintor ou pintora ás outras aulas, e así traballan a expresión oral e o falar en público.

A cousa vai máis aló das aulas, pois planean saídas ao museo. A parte artística inclúe a decoración de todo o centro e, os máis afortunados, tiveron ocasión de pintar co seu artista, como foi o caso do chairego Manuel Carballeira ou a luguesa Sabela Arias que compartiron tempo e taller coa rapazada.

Diversas actividades complementan a experiencia, como a canle de Youtube “Micronovas TV”, obras de teatro en galego