Aquí estamos hoxe para presentarvos o artigo galego, nada novo para ninguén: o, a, os, as (o neno, a nena, os nenos, as nenas). Este é o artigo determinado, que utilizamos para identificar persoas, animais ou cousas xa coñecidas. E, por outro lado, está o artigo indeterminado: un, unha, uns e unhas (un neno, unha nena, uns nenos, unhas nenas), que utilizamos para identificar persoas, animais ou cousas non coñecidas. Pois ben, aí atrás, no momento máis bulicioso da campaña electoral, Rueda, daquela candidato á presidencia, deu unha mostra de que repasara a gramática do galego: botou man do artigo el para referise a El-Rei… Iso si, con tanta algarabía, non lle chegou o tempo para repasar a colocación do pronome…, había de deixalo para outra volta… O caso é que nos servimos da intervención do señor Rueda e recordámosvos que el é a forma arcaica do artigo masculino e subsiste unicamente nas formas El-Rei e El-Señor, así escrito, con maiúscula o artigo e o substantivo e cun guión entre ambos; é unha forma de respecto.

E teredes oído falar doutras variantes do artigo determido, dos alomorfos. Trátase das formas lo, la, los, las, o que se coñece como 2.ª forma do artigo. Falámosvos delas hai xa algún tempo. E cando a temos que empregar obrigatoriamente? Pois unicamente despois da preposición por (O rapaz vai polo carreiro, pola rúa, polos camiños, polas corredoiras) e do adverbio u (que recordaredes que se utiliza para preguntar onde está algo ou alguén), neste caso antecedido de guión (U-lo neno, u-la casa?, u-lo can?, u-los libros?, u-las mazás?).

No resto dos casos debemos usar esta 2.ª forma do artigo só na oralidade: na última reforma da normativa (2003) recomendouse non levala á escrita. Aínda así, se decidides usala, debedes saber que este alomorfo do artigo úsase –sempre precedido de guión– despois das formas verbais rematadas en -r (Tes que colle-la carteira) ou en -s (Ti cólle-la carteira); despois dos pronomes átonos nos (Déuno-la mazá), vos (Déuvo-lo peixe) e lles (Déulle-lo pan) –cando van enclíticos, é dicir, pegados ao verbo–, e , xa sen guión, despois de ambos/as (Marcharon ámbolos dous), entrambos/as (Fixérono entrámbalas dúas), todos/as (Véxoas tódolos días), tras (A galla está tralo palleiro) e a conxunción copulativa (e) mais (Viñeron o rei e maila raíña) e despois dos pronomes tónicos nós (Gañamos nó-las dúas) e vós (Perdestes vó-los dous) seguidos dunha precisión numérica. Ollo!!! Dádevos conta que ao unirlles o artigo a esas palabras, estas pasan a ser esdrúxulas e, polo tanto, levan acento gráfico. Fixádevos tamén que os pronomes nós e vós conservan o acento, recordade que se pintan así…

Ufff… Vai quedando algo espeso este artigo… O caso é que presta ter coñecemento da gramática e entender por que pasan as cousas, non si? Queda aínda moito por repasar… Irá doutra volta… Por certo, botade a cabeza pola ventá e recordade aquilo de que ata o corenta de maio non quitedes o saio ou, o que é o mesmo, ata san Xoán non quitedes o gabán!!!!!