Ferrados de corazón.

Luís Gómez Aldegunde, mestre na vida

Na primavera do ano pasado, Luís -corrector e autor do “Fachineiro” na contraportada desta revista durante tres décadas- chamounos por teléfono. Lembro a miña torpeza inicial: “Luís, compañeiro, que tal, dáme boas novas”. Pero era para dicirnos que tiña ELA. Quedei sen fala, mentres cun ánimo incrible relataba diagnósticos, tempo que lle daban, a situación familiar e profesional, o regreso do seu fillo Roi de Alemaña para estar con el. E contra o final, marcando estilo, aquel “polo resto…, ben”. Hai pouco mantivemos esta conversa que agora traemos a estas páxinas e que, como tantas outras cousas, non sería posible sen a axuda da súa compañeira na vida, Sara P. Quiñones.

Cómpre comezar por un simple e sentido “Como estás, Luís?”…
Pois estes días estou ben porque estou na aldea enchendo os ollos nos horizontes da infancia. Polo demais, teño que ir adaptándome ao avance da enfermidade. O último foron as mans. Xa non podo comer por min mesmo e dentro de pouco non poderei comer nada e logo implantaranme unha sonda no estómago para a nutrición. Non dispoñer das mans implica perder comunicación co mundo, non poder enviar correos nin ler libros… O seguinte será a perda da fala, que xa está moi deteriorada. E así, día a día, unha volta no parafuso. A ELA vaiche quitando todo o que tes e todo o que podías chegar a ter. É como na síndrome de Casandra, a sacerdotisa que podía ver o futuro, pero non podía facer nada por evitalo. Eu, igual. Sei cal vai ser o futuro, pero non podo máis ca ser espectador da destrución do propio corpo. Pois iso. Eu non precisaba da ELA para valorar o que tiña. Cada paciente supoño que vive isto dunha forma distinta, pero eu xa era consciente do que tiña na vida. E despois está o factor familiar, porque isto implica a toda a familia, que sofre tamén con un todas as consecuencias. E no aspecto médico, nada, o único que poden facer é constatar o avance da enfermidade.

Para o equipo da revista ti es un gran agasallo. O fachineiro é unha fiestra pequena que deita algo de luz nun interior escuro. Así, a golpe de lóstrego, exercendo de conciencia crítica: que se as hipocrisías de occidente en Palestina, ou a teima do “Demérito” por poñer no mapa a Sanxenxo, ou unha xeración de escritores que publican en galego traducíndose co automático do castelán… Ducias de historias, de alertas. Era “acedo” o teu fachineiro?
O fachineiro tiña momentos acedos, pero tamén outros alegres. En xeral, sempre tiña o toque do humor, retranca, e unha predilección pola lingua e a cultura galega. Era unha columniña atrevida, como a propia Irimia.

Foi quizais unha boa mostra diso que chaman un “pesimismo esperanzado”? Darlles unha aperta ás causas perdidas, chorar e berrar con elas, non é un acto desesperado de esperanza? Estamos adurmiñados, anestesiados? Tragamos con todo?
Eu ben quixera ser un pesimista esperanzado, pero polo que toca á lingua, que é o que máis me importa, véxoo cada vez máis difícil. Non sei se chegaremos a tempo para termos unha xeración que a salve da extinción. Oxalá sexa así, pero non lle vexo un bo futuro inmediato. Parece que nos gusta a asimilación. Abandonamos a lingua e a cultura encolléndonos de ombros. Queda aí un reduto dun 20 %, máis ou menos, e non sei se será suficiente.

Na túa incorporación a Irimia tivo bastante que ver o propio Pepe Chao e a proximidade familiar. Como acabaches aquí, nesta aventura, e como valoras estes anos de disciplinada e non precisamente lucrativa actividade de escritura, corrección lingüística e animados xuntoiros?
Pois foron case trinta anos, calculo que desde o 94. Eu empecei no Castiñeiriño e claro que Pepe tivo que ver. Eu díxenlle que cría que non cumpría os requirimentos e el preguntoume se cría en Galicia. Eu díxenlle que si e desde aquela aquí estou. Claro que tamén debeu influír o feito de que nunca houbo multitudes para colaborar na mesa de redacción. E foron anos de todo menos disciplinados (risa). A verdade é que dentro do pequeno caos que eran as mesas de redacción, eu paseino sempre moi ben.

Por certo, con Pepe Chao, na súa derradeira etapa de severa afectación polo Parkinson, exerciches de leal asistente, facendo posible que algunha das súas publicacións chegase a bo termo… Fálanos desa complicidade editora.
A asistente que estivo sempre e en todo foi Sari, pero, si, no referente aos libros ás veces eu revisaba cousas, porque Pepe era unha locomotora escribindo e ademais dicía que a súa produción dependía da súa bioloxía. El tiña unhas obras en mente que non sabía se ía poder levar a termo. No caso do seu último libro, Por aquí chégase a Galicia, axudeille o mínimo imprescindible coas correccións e a ordenación dos materiais para que se publicase. Un libro, por certo, bastante irimego, xa que ten unha columna que se parece a aquel “cantar do irimego” que el fixo durante tantos anos.

Cando chegaba o mes das letras “Aldegunde Quiñones” (AQ) preparabades unha entrevista ficticia ao autor ou autora homenaxeada, así como material audiovisual… era impresionante. En youtube aínda se pode rastrexar. Supoño que nalgún momento recibirías un recoñecemento da Consellería de Educación, por horas de dedicación impagable e impagada.
A entrevistara ficticia foi un xénero que xurdiu a partir dese material audiovisual que comecei a facer co alumnado, alá polo 2008. Aínda que xa antes se fixera algunha desde os libros que distintas persoas publicaban sobre a figura homenaxeada. Desde logo, se estas cousas se fan, ese material audiovisual que tiña como mostra máis coñecida un “telexornal”, hai que facelas porque a un lle gusten e porque o alumnado se sinta cómodo e motivado, porque se un agarda o recoñecemento oficial, mellor é dedicarse a outra cousa.

Recoñecemento do alumnado, si que o houbo. Como foi e como viviches a recente homenaxe no colexio de Rois ao seu mestre Luís Gómez Aldegunde, doente de ELA?
A homenaxe que me dedicaron en Rois foi moi emocionante. As 25 promocións ás que lles dei clase encheron o pavillón. Algúns eran fillos das primeiras promocións. E realmente foi un shock emocional incrible porque ademais eu non contaba con tanta xente, co pavillón ata os topes e con discursos de todo tipo. Alumnos e alumnas que agora teñen corenta e pico, representando unha obra que fixeramos en 1999. En fin, todo saíu perfecto. Ata contactaron con Olga Novo, que é a miña poeta favorita, e proxectaron un vídeo no que me dedicaba un dos seus poemas. E despois unha morea de mensaxes que o alumnado de diferentes épocas deixou nunha caixa e que realmente me fan sentir que un non errou de todo na profesión que escolleu.

Deixaches moita pegada e moita gratitude; poucas cousas se agradecen tanto na vida coma un bo mestre. Pero, poñámonos en formato Violeta Parra. Que lle agradeces ti á vida?
Á vida agradézolle que me deixase ser como son. Cos meus defectos e as miñas virtudes, se é que teño algunha… Pero non hai queixa da conciencia que teño de min mesmo. Por iso agradezo ser un neno labrego, a familia que tiven, as amizades, o traballo, os libros, o teatro, as pelis e todo o que me fixo como son. Entón, desde ese punto de vista eu agradézoo todo, non me cambiaría por ninguén, nin sequera nesta situación. Xa teño dito que estou moi de acordo con esa frase, creo que de Mitterrand: “Non teño medo a morrer, pero si a deixar de vivir”. E, claro, o único lamento son eses trinta anos que, polas estatísticas, non vou poder gozar… E ver como se desenvolven os meus fillos, Iria e Roi, se terei algún neto, como será o mundo en 2040… Esas cousas.

Desde a túa dobre paixón, a de mestre e a de namorado da lingua galega, poñamos por caso que hai un cambio en Galicia, político, cultural, xeracional. Déixanos unhas receitas, unhas claves para unha política pública enfocada a restaurar o galego como a lingua normal na que vivirmos outras mil primaveras neste córner atlántico.
Quédanos ben camiño para chegar a ese cambio. Pero se chega, haberá que cruzar ese río. E unha das cousas que hai que facer é ter referentes en galego para as xeracións que terán que transmitilo. Ter escolas en galego para os máis pequenos e pequenas, porque aínda que que se poida dar un cambio na adolescencia, sería moito camiño andado que as crianzas puidesen estudar en galego a etapa de educación infantil. O que vivimos agora é unha ficción: non hai unha igualdade real de competencias en galego e en castelán ao acabar a educación obrigatoria. Ademais deses referentes en galego, hai que facela unha lingua útil en todos os campos, non só enfocado no ámbito libresco senón tamén no musical, no económico, no asociativo…, en todos; que non sexa reducida a ningún gueto cultural. E despois, que sexa unha lingua de e para o futuro. Eu recordo o meu libro de texto de primeiro de secundaria que tiña unhas pallozas e un señor cun arado na portada. Parecía un libro de etnografía. Non podemos renunciar ao pasado, pero a lingua ten que servir para o futuro, estar presente na rede e nas tecnoloxías de cada momento. A verdade que é unha receita bastante tópica, pero non hai moita máis marxe para garantirlle un futuro.

Graciñas, Luís. Tivemos a enorme bendición de facer contigo unha boa parte dos nosos camiños. Que a cousa vaia indo ben e unha enorme aperta nos reúna e acolla, con agarimo e humor a ferrados.