A historia de Silvia Ayang está tecida de xestos de irmandade aberta, de axuda mutua. A súa familia natural, unha comunidade relixiosa, a fundación NEPP, Médicos do Mundo, Teranga e, sobre todo, unha familia de acollida, que foi o soporte afectivo e económico fundamental. Dela aprendemos que só con esas redes de apoio, máis espontáneas ou máis organizadas, se poden cambiar destinos que parecían escritos.
Silvia, onde vives actualmente?
Nunha aldea de Galicia. Quen mo diría! Levo aquí dous anos. Non porque eu o escollese. A min gustaríame vivir en Barcelona, onde vivía antes, pero por circunstancias familiares agora estou aquí.
Onde naciches?
Nacín en 1991 en Bata, na Guinea Ecuatorial, que entre 1778 e 1968, ano da independencia, foi colonia española. Moitos amigos meus de aquí non a dan situado no mapa. Nin saben que o español é unha das linguas oficiais. Pode que a xente maior si, que estudou as provincias españolas, que daquela incluían a Fernando Poo, capital Santa Isabel e Río Muni, capital Bata. Sabíao a miña avoa coa súa dobre nacionalidade, guineana e española. A illa de Fernando Poo hoxe chámase Bioko, onde está a capital, Malabo. No 2012 empezouse a construír outra cidade na zona continental para ser a nova capital. Chámase Oyala, cidade da paz. Un proxecto faraónico, investimento disparatado pensado para 200 000 persoas.
Como era aquela infancia túa?
Coma moitas familias, a miña foi monomarental. Miña nai traballaba para manternos a min e mais a miña irmá nunha aldea a 12 km de Bata. Pasabamos tempadas na casa onde vivía a miña avoa, unha casa colonial. Cando marcharan os españois, a xente ocupou estas casas que aínda hoxe se conservan. Era grande e pasabámolo moi ben. Tamén quedan ruínas de fábricas de cacao derrubadas polo primeiro goberno, tras a independencia, para eliminar os restos da colonización. Pero o presidente Macías repetiu o modelo de escravismo e enriquecemento dos españois e creou un estado de terror. No 1979 é acusado de matar máis de 50 000 persoas, condenado e executado; tomou o poder Teodoro Obiang Nguema, que aínda hoxe é un presidente ditador e autoritario. Non mellorou a economía da xente, a pesar do petróleo.
Don Fidel foi o mellor profe que tiven. Era leproso.
Con 3 ou 4 anos, fomos con miña nai para Gabón. Estivemos dous anos. Daquela miña nai tiña un noivo. Enfermou gravemente e acompañámolo a Camerún, de onde era, para que puidese morrer xunto a seus pais. Pero tivemos que escapar: a familia considerou que nós eramos as culpables da súa morte. Unha amiga de miña nai axudounos e agachounos na súa casa. Deunos cartos para fuxir e estivemos en Bolova nun cuarto de alugueiro. Miña nai empezou a vender nun mercado para gañar cartos. Coñeceu un home de familia rica. Unha muller da familia quería levarme a Francia, pero rematamos marchando de alí polo alcoholismo daquel home. Estivemos varios anos nas aforas de Bolova e despois fomos a un lugar máis rural, catro anos, nunha plantación de cacao.
Cando eu tiña dez anos, miña nai decide que regresemos a Guinea coa súa familia. En todo ese tempo nunca estiven escolarizada, só uns días de escola cando estiven na casa da avoa.
E como foi a volta coa familia?
Miña nai quería ver o seu pai, enfermo na leprosería de Micomiseng, levada polas Irmás da Caridade. Alí as familias podían quedar a vivir e mesmo facer unha pequena vivenda. Tiñan unha escola e empecei a ir a clases. Don Fidel foi o mellor profe que tiven. Era leproso. Pasados 5 meses, miña nai volve a Camerún para gañar cartos porque quería facernos a festa do bautizo e comuñón. A miña irmá e máis eu quedamos co avó e cun tío que traballaba na leprosería. Vivimos acollidas polas monxas e nos veráns iamos á casa da avoa a Bata. Miña nai volveu para as festas.
E niso aparecen problemas de saúde…
Xa no Camerún diagnosticáranme tuberculose ósea. Na leprosería, con 11 anos, ingresei na planta de tuberculosos. Coas monxas colaboraba unha Fundación de Barcelona, NEPP, creada polo doutor Jordi Domingo Ribas. Mesmo hoxe sigo a manter contacto con eles. Estudaron o meu caso e, visto que en Guinea non me podían tratar debidamente, propuxeron levarme a Barcelona, pensando que tiñan que operarme. Entón xa tiña 13 anos. Entendín que estaría un ano nun hospital.
A nai de acollida pelexou polo noso dereito á saúde e á educación
Que sucedeu en Barcelona?
No aeroporto esperábannos os da Fundación. Dinnos que estaremos nunha familia de acollida. Estaban alí e xa nos levaron para a súa casa. Asustoume o de ir vivir con xente que non coñecía. Tiñan dúas fillas algo maiores. Lembraba a casa da miña avoa e curiosamente o que estaba vendo parecíame pequeno e sen luz. Chocoume ver xente durmindo nun portal ou pedindo na rúa. Dixéronme que era porque non tiñan casa e eu pensei: non teñen algún familiar que os axude?
Por fin, no canto da operación fixéronme un tratamento. Antes do regreso preguntáronme se quería quedar en Barcelona para estudar. Aceptei e empecei a escola cos da miña idade, pero tiven que ter moito reforzo para dar o nivel. Nos veráns iamos a unha vila de Huesca e viñan con nós nenas de Bielorrusia de vacacións. Uns anos despois chegou outra nena de Guinea para operarse. Estivo un ano na casa. Nesta época, a pesar de estar integrada, atopei trazos de racismo e vin que era a última nos grupos. Foron 6 anos con moitas vivencias de familia. Sentinme ben acollida, especialmente polo pai. Quizabes atopei o pai que non tivera. A nai foi quen pelexou con organismos e persoas polo noso dereito á saúde e á educación, co único apoio da NEEP. Cando rematei o bacharelato decidín volver a Guinea. Quería ver a miña nai.
Que te atopas no regreso a Guinea?
Chego a Malabo, hai folga de transportes, non podo ir a Bata. Un traballador do aeroporto axúdame e dáme acollida na súa casa. Á volta dunha semana podo viaxar e cando chego atopo a miña nai moi enferma. Precisaba operarse pero en Guinea sen cartos non te atenden. Teño que coidala e traballo de dependenta, de camareira…, o que xurda. Nun ano conseguín xuntar cartos para a operación. Nese momento eu tiña unha parella. Co tempo as cousas complícanse, pois comeza a ameazarme e maltratarme. Estou embarazada e a situación faise insoportable. Teño que pedir axuda. A familia de acollida de Barcelona responde e decido retornar, pensando no futuro do meu fillo. Custou moito conseguir o visado. Moita burocracia e corrupción. Sempre hai que pagar de máis polos trámites. Por fin, consigo escapar e chegar a Barcelona. Miña nai quedou coa miña irmá e tres sobriños.
Soño con ter unha liña de produtos de pelo afro nun salón de peiteado
Volvo decepcionada. Un país rico, anteriormente polo cacao, café e madeira e dende os 90 polo petróleo e o gas, pero con tanta pobreza. Un goberno ditatorial e corrupto. No ano da independencia había 300 000 habitantes. Hoxe, sobre 1,4 millóns cun 45 % de persoas menores de 15 anos. Un futuro moi incerto. O presidente Obiang leva máis de 40 anos no cargo. A súa familia enriqueceuse moito, pero a maioría das familias de Guinea subsisten como poden.
De volta a Barcelona , pasando por Galicia, como se presenta o futuro?
Naceu o meu fillo. Fun vivir coa nai de acollida. O pai morrera xusto antes de volver eu a Guinea. O neno vai medrando e xa que non podo traballar mentres non me resolvan o permiso de residencia. Dedico algún tempo a participar en actividades da Asociación Black de Barcelona e en grupos de activismo antirracista e feminista. Cun salón de peiteado, Iletnic, dou talleres a persoas que teñen adoptados nenos e nenas negros, para os coidados do pelo. Tamén en redes sociais trato temas sobre África. Estivemos 2 anos preto de Barcelona e por outras circunstancias familiares tivemos que trasladarnos a Galicia.
E volta a comenzar con trámites para regularizar a miña residencia e a situación do meu fillo “sen papeis”. A través de Médicos do Mundo, póñome en contacto coa Fundación Juan Soñador, que teñen o programa Teranga de atención a migrantes. Toca esperar e tentar non desesperarse.
O futuro véxoo tan negro coma a miña pel. Gustaríame dispoñer de cartos para sobrevivir e axudar.
Soño con ter unha liña de produtos de pelo afro nun salón de peiteado que tivese un espazo de muller, onde facer charlas, punto de encontro, diálogo para apoiarse e buscar como resolver problemas. Por todo o vivido, sei da importancia da axuda mutua para saír adiante. O meu fillo recórdamo cada día.
A afirmación de que todos os seres humanos somos irmáns e irmás, se non é só unha abstracción, senón que toma carne e se volve concreta, suscítanos unha serie de retos que nos descolocan. Cando o próximo é unha persoa migrante, agréganse desafíos complexos. Os nosos esforzos ante as persoas migrantes que chegan poden resumirse en catro verbos: acoller, protexer, promover e integrar. Porque non se trata de deixar caer desde arriba programas de asistencia social, senón de percorrer xuntos un camiño (Fratelli tutti, n.º 128 e 129).
