Lembranzas

O Rexistro policial da reitoral de San Sadurniño

“Mira, Raña: Puidera ser que “María” vaia esconderse á túa casa”. Estas palabras graváronse tan ben no meu “ordenador” portátil (o único que usabamos daquela) que non hai forma de borralas.

13 de agosto de 1975

Estabamos varios cregos nunha xuntanza preto de Vilarrube na casa que tiña alí a Parroquia de San Pedro (Ferrol). Eramos uns dez. Programabamos a saída de Boa Nova (materiais de traballo para homilía e catequeses). Cando rematamos, á media tarde, estabamos na estrada entretidos cunha parolada que nos contaba Alejandro Losada, o párroco de Vilarube, referente a un “chisme” co que un emigrante americano de San Xiao de Cerdido abría o portón da finca sen tocarlle nin usar a chave. Nós, afeitos a falar de milagres, non criamos no poder milagreiro do “chisme”; por iso el quería levarnos en romaría ata a finca para ver e crer. Estando nesas aparecen Vicente Couce, Manuel Bello Trigo e Cuco (Eliseo Ruíz de Cortázar). Viñan nerviosos e apurados. Vicente fíxome sinal e apartamos do grupo. Cóntame que esconderan a “María” (Elvira Souto Presedo, compañeira de Moncho Reboiras na fuxida en Ferrol), pero que ela decidira saír camuflada. Un dos posibles sitios onde podía esconderse era San Sadurniño. Avísame para que estea sabedor por se chegaba pedindo ser acollida. “Vai desfigurada”, dime. “Poida que non a recoñezas”. Eu coñecía a Elvira porque estivera algunha vez comigo para deixar propaganda. Unha das veces pedírame un sacho para “enterrar” papeis na finca da Reitoral. Non souben se o fixera. Nunca vin que nacera ningún loureiro revolucionario.

Volvendo a Vilarrube, unha vez que os emisarios deran o recado, non tardaron en irse. Ferrol seguía revolto pola morte de Moncho Reboiras, asasinado pola Policía en Ferrol na noite do 12 de agosto. Eu encamiñeime dereitamente para á casa. Cavilaba onde ía esconder a “María”. Manifestáralle a Vicente que a reitoral de San Sadurniño é grande e con sitios ben ocultos, pero que xa tivera varios tropezos co Alcalde e dábame que estabamos vixiados. Convén aclarar que a reitoral ocupa parte do antigo Convento de Santo Domingo; na outra parte están as oficinas do Concello. Viña matinando que incluso podía meterse encima da bóveda da igrexa á que se acede desde a mesma casa.

Escopetas apuntando

Ao chegar a San Sadurniño noto algo raro nalgunha xente que saudei -como era costume- dende o coche. Subo á casa e atopo a miña nai chorando desesperada, case sen alentar. Non podía falar. Afogaba. Ata que acougou collín un susto tremendo pois pensaba que de novo lle fallaba o corazón. Sentamos na cociña e foime contando polo miúdo como chegaran os gardas civís e a policía e como arrodearan o edificio coas escopetas apuntando. Subiron ao piso un fato deles, preguntaron por min, e polas persoas que había na casa e amosáronlle uns papeis… Logo inspeccionaron o que lles pareceu.

Non atoparon a “María”. Aínda que estivese alí, non sería doado dar con ela. De feito non subiron nin ao faiado nin á bóveda de igrexa. Por certo, quen si subiu ao faiado da casa foi o gato, que, asustado con tanta tropa, fuxiu, facendo uso do moito sentidiño que tiña, por unha escada á parte superior; e, andando por alá cheo de medo, fixo ruído. Nisto un dos gardas interpretou que había xente no faiado e apuntou a escopeta cara alí. Menos mal que outro garda e máis Mino de Neiva advertíronlle que viran subir o gato había un momento. De boa librou o pobre. Non merecía unha morte tan indigna, se é que hai algunha digna e merecida.

A nai foise tranquilizando coa miña aparente serenidade. Máis tarde baixei ao ensaio de Saraibas. Non había outro comentario. Non se acordaba tal cousa. Ninguén se explicaba de onde saíran tantos gardas e policías; nin que viñan facer. Apareceron de súpeto como un tornado e en menos dun amén arrodearon o edificio todo. Cóntame Martín (de Saraibas) que el quixo entrar ao sitio do ensaio nos baixos de reitoral cando estaban en acción e tivo que cadrarse e presentar a documentación.

Aquela noite na reitoral non durmiron nin o gato nin o persoal. A rabia roía os miolos. Meditaba eu nas consecuencias. Imaxinaba ao Sr. Secada Marañón (alcalde, veterinario municipal, presidente da Irmandade, xefe local do Movemento Nacional…) refregando as mans e estercando máis porcallada polas tabernas. Era a súa defensa. Para el e os seus partidarios o crego quedaba co cu ao aire, espidiño no medio da praza: un comunista feito e dereito. Non facían falla máis probas. “Que más queréis? ¡Tenéis un cura revolucionario!!”.

O muro

O día seguinte amenceu triste. Non quería saír o sol. Ás nove da mañá ladra o can. “Aí hai alguén”, dixo miña nai. Non pensei en “María”. Asómome á fiestra e vexo un policía. Pídeme se o podo recibir. Díxenlle que si. Estabamos de pé, fronte a fronte. Amósame a Acta do Rexistro. Lina a medias. Apetecíame darlle unha patada. No pouco que lin descubro: “después de un detenido registro no se encontró a ninguna persona extraña”. Eu recrimineille, con toda a seriedade que puiden, que antes de facer o rexistro deberan avisar, sabendo que eu estaba en Vilarrube como lles indicara miña nai. Fíxenlle ver o tremendo susto que collera unha persoa tan maior, que puido ser causa da súa morte. Deume a razón, pediu desculpas e volveu polo mesmo camiño. Pobres escravos!

Mino de Neiva (viña polas noites á casa para traer o leite, pois eran as súas vacas as que pacían o igrexario). El era moi bo para leva-e-trae. Naceu para o disque-disque. Aos poucos días, vénme co conto de que lle encargara o alcalde que puxera dous tabiques no faiado para separar a parte da Reitoral da parte do Concello. Efectivamente o faiado era todo corrido, sen ningunha división, tal como no tempo dos frades; de tal maneira que “María” -se fose o caso- podía entrar pola miña casa e ir esconderse derriba das dependencias municipais. Vaia problema! Por iso o Alcalde quer poñer ladrillo por medio. Cando Mino mo estaba a contar, eu case non o cría. Pero cavilando cavilando recoñecín que, xa que non se podía pór terra no medio, había que meter muros de ladrillo. O momento era do máis oportuno. O Alcalde tiña medo que viñera outra María atraída polo crego e se fora esconder no seu despacho. Mino fixo os tabiques e aí están. Convén que quede isto escrito para que se saiba cando se separou a Igrexa do Estado en San Sadurniño.

Coa xente en tempos complicados

O incidente supuxo para uns a confirmación de que o crego estaba metido en política, algo imperdoable xusto na “Villa de la Tranquilidad”, slogan co que moitos se sentían fachendosos. Así empezou o receo nalgunhas persoas encirradas polo alcalde, o secretario (José Varela) e Ricardo Nores (militar retirado, pretendido gran cacique do barrio da Feira con quen tivera eu un enfrontamento no Bar de Germán con motivo do proceso a etarras. Mentres daban o telexornal púxose a berrar coma tolo: “Matadlos a todos…” Eu asesteille que esas non eran maneiras; que así volveriamos ás andadas…). Para outros foi tamén a confirmación de que eu era de fiar. Nunha palabra, deuse a división de pareceres. Certo que me vin máis marcado no aspecto público; no foro interno sentíame moi identificado co que facía.

O rexistro da reitoral foi en agosto. No mes de marzo a xente fixera unha forte presión contra a decisión do bispo de destinarme a Viveiro. Fora unha loita moi dura con escritos na prensa, manifestación en San Sadurniño, cartas e telegramas a D. Jacinto Argaya, Tarancón …

Expliqueilles repetidamente que eran eles os que tiñan que entenderse co bispo. Non tiña problema ningún en quedar ou marchar. Estaba á disposición deles e do bispo. Que buscasen o acordo. A comisión fíxolle varias visitas. Lograron, case á forza, torcer os plans do bispo. A “xentiña” considerou o feito como unha vitoria. Pero as autoridades escondéranse; non apoiaron nada os esforzos da xente. Para festexar o triunfo en maio fixeron festa con comida campestre no Pazo da Marquesa agasallándome cun coche Dyane-6, unha máquina de escribir eléctrica e unha multicopista usada. Recadáranse nas dúas parroquias (Sta. Mariña e San Sadurniño) un total de 243.198 pesetas.

Vén isto a conto porque o rexistro e asalto da reitoral sería máis “escandaloso” na “Villa da Tranquilidade” se non se dera este precedente. A inmensa maioría da xente estaba comigo. Practicamente só as autoridades eran receosas. Vían en min algo así como un pequeno “axitador”.

A policía non ía mal encamiñada ao pensar que “María” estaba escondida na casa dalgún cura. En efecto, fora Vicente Couce e Cuco quen a ocultaran. Por iso rexistraron o bispado, a casa de Gabriel Vázquez Seijas en Canido, a de Anxo Currás en San Xoán e a miña. Como agora sabemos, mentres facían o rexistro, Elvira estaba escondida na casa asignada a Cuco na parroquia de Caranza, para saír despois, disfrazada, cara a Portugal. Por pouco!!

No libro de Rosa Cal “Los Curas contra Franco” hai abundante información sobre estes rexistros.

Que tempos!!