Escoitas dicir: “Quita da cabeza que foi na mesa da cociña vella!” e, inevitablemente, a imaxe, o recordo da “mesa da cociña vella” inunda toda a túa imaxinación. É a resposta que ten o noso cerebro ante as palabras. Xa hai case vinte anos, en 2004, o lingüista americano George Lakoff explicounos que as palabras non son inocentes. No seu libro Non penses nun elefante, o elefante é o símbolo do Partido Republicano, Lakoff desvelaba como actuaban as palabras no debate político. Se dicimos “dereito ao aborto”, o marco de referencia é o dun acto cirúrxico. Se falamos do “dereito a decidir”, estamos falando de dignidade das persoas, de liberdade, de se unha muller pode elixir, ou non, ter un fillo.

Detrás da palabra emigración hai realidades que precisan políticas públicas diferentes

Na súa recente visita a Arxentina e Uruguai, o presidente Rueda referiuse innumerables veces á emigración. É un lugar común na política galega, pero se o vemos desde a perspectiva de Lakoff, as cousas empezan a renxer. Ao oír “emigración”, o primeiro que nos vén á cabeza son imaxes clásicas, como a fotografía de Manuel Ferrol co pai e o neno no porto da Coruña, ou actuais, as das pateras dos subsaharianos. Deixando estes a un lado, detrás da palabra “emigración” atopamos, polo menos, tres realidades que teñen cousas en común, pero que necesitan políticas públicas diferentes.

Por unha banda, temos o caso dos emigrantes que hoxe andan polos oitenta ou noventa anos. Aquí estariamos a falar de políticas sociais, dado o colapso que se produciu en toda a rede de solidariedade dos centros galegos. Logo están os “novos emigrantes”, esas rapazas e rapaces que marcharon para Berlín, Lyon ou Manchester. Falan idiomas, teñen unha importante formación, non se senten emigrantes, pero no país de acollida si que os ven como tales. Por último, coa palabra “emigración” tamén nos referimos aos descendentes da emigración histórica, que realmente son cidadáns dos seus países, cos que compartimos historia.

Necesitamos unha nova palabra que cubra esas realidades tan diferentes. Desde hai ben anos, moitos vense propoñendo “diáspora”. A palabra utilizouse, primeiro, en referencia á dispersión dos gregos no mundo heleno e, máis tarde, aos xudeus despois do exilio babilónico. Hoxe úsase para falar de persoas que se identifican cunha localización xeográfica específica, pero que residen noutro lugar. Dicir “diáspora” daríanos un marco moito máis integrador das distintas realidades da emigración galega; evitaría ese fatalismo que nos acompaña de que só a nós nos pasan desgrazas ao equipararnos a diásporas prestixiosas como a irlandesa. Abriría un novo marco que recollese as penas, si, pero tamén toda a épica daqueles galegos que pensaron que “toda a Terra é dos homes” (“…e das mulleres”, engadiría hoxe Rosalía no seu coñecido verso).