Pingas de orballo.

Cen anos de Isaac Díaz Pardo (Compostela, 1920)

As persoas que tivemos a sorte de atopalo no camiño, de ter oportunidade de coñecelo en distintas andainas, sabemos que esas vivencias compartidas forman parte da nosa fortuna. As máis antigas van dar a Sargadelos, lugar furtado para todos nós e sobre todo para el, pois era o eido onde se movía en liberdade, resistente en dignidade e coa cultura de país, desde as primeiras horas do día. Era o medio do seu mundo, entre formas e soños, no rigor. Momentos subvertidos nas escasas liberdades dos setenta e moitos, cando organizaba actividades e concertos no Salón de actos, onde dinamizaba como director ao ser o primeiro en abrir pola mañá, moi cedo ou de pechar cando o corpo llo pedía, normalmente tamén cedo, aínda que despois de marchar toda a xente e calzando o seu porte coma un operario máis. Lembro un concerto con Fuxan os Ventos nos anos oitenta, un concerto marabillado en amenceres e esperanzas.

Eu aproveitaba calquera coincidencia doutras viaxes para ir velo. Avisábao e xantabamos no comedor da fábrica. Falaba con sosego e calma, voz prudente, tentando non influír nos pensamentos acelerados e cheos de urxencias nos que -na efervescencia xuvenil- andaba eu instalado. Non interrompía, deixaba a súa idea por se puidese servir de guía ou razón no medio de palabras de ton prudente. Na sobremesa saían temas do exilio, da galeguidade de fóra e dentro do país, daqueles temas espiñentos, memorias e segredos, traizóns e medos, mentiras, moitas mentiras. Isaac, sempre ponderado, quitáballe ferro aos nosos dramas, falaba de xente que eu non ousaba senón descubrir en respecto e admiración: Castelao, Bóveda, Seoane, o seu pai, facéndose responsable da súa morte. Viñan por el, non polo seu pai!

Díaz Pardo e Mimina

Falaba de moitas cousas, todas elas leccións de vida e da historia recente. Ofreceume a súa biblioteca, a fotocopiadora, as cartas e textos orixinais de tanto pasado silenciado, nunca pedía nada senón que comprenderamos as razóns que nos trouxeran a onde estabamos. Máis tarde entusiasmouse co novo grupo “A Quenlla” e quixo vernos cantar alí. Concerto no que cantamos poemas que el tanto gustaba saborear, Lorenzo Varela “A Rui Xordo” (Aramos sobre os mortos nesta terra, e o noso pan ten un sabor de ósos familiares e irmáns) e o de “As ratas” de Seoane. Os mesmos que el me indicara, anos antes, pregando a folla en cada libro e querendo indicar como destacados por riba dos outros, discretamente sinalados cando me agasallou versos dos seus amigos desaparecidos. Gustou das cantigas, a das Ratas que levaba unha adaptación de Manuel María -na letra orixinal- para poder musicala máis doadamente. Fíxoo rir e mesmo sentir un certo estado satisfeito naquilo de “pois en Galiza loitan e a guerra dura séculos, os homes contra as ratas e vencen sempre as ratas”. Noutra ocasión falou dos versos inesquecibles -xa por sempre- de Luís Pimentel, aqueles versos de “Cunetas”, que eran o espello fiel do que representaran aqueles tempos enfiados en sangue. Despois de moito esforzo pola súa irregularidade e o forte contido, tamén foron musicados e gravados. Aínda hoxe me conturban aquelas verbas. Lembro os seus ollos agradecidos, sen palabras. Escoitaba a música e, eu penso, mentres a sentía regresaba, visualizando horrores. Vía as imaxes que ían caendo no pano interior das súas entrañas, o terror que coñecía tan ben e mesmo presenciara cando as bandeiras pingaban anilina.

Cadramos en moitos sitios máis, no Castro en Sada, nas visitas periódicas co meu alumnado, na homenaxe a Laxeiro en Lalín, en Saá de Palas de Rei nos actos da memoria onde mataron ao seu pai e a Guerín, nas homenaxes a Lorenzo Varela en Monterroso, nos conciliábulos con Ismael González, o cineasta mundial do Carballiño, con Alonso Montero, con Avelino Muleiro ou Avelino Pousa Antelo, Maruxa Seoane, Antía, Gustavo Valencia, Anisia e Pepe Neira, Moncho Fandiño, etc. As súas amizades viñeron sendo tamén as miñas. Tiven a sorte de acudir a moitos encontros e falar sen máis testemuña que a palabra e o pensar. Actos de memoria, que el asumía con enteireza e con aquela ollada evasiva, para non emocionarse, e viraba dando voltas para evitar descubrir tanta dor que lle habitaba. Foi culpable de que coñecese a Anisia Miranda e a Pepe Neira na distancia, aínda en Cuba. Nuns correos periódicos de novas e de afirmación. Quería que musicaramos os seus versos, moitos aínda están pendentes, aínda que xa viron luz algúns: Memorias dun neno labrego, Ai Amor, Corre, corre, meu cabalo, O ferreiro... e tamén fixemos con eles boa amizade.

Acomodándolle o nó da garabata

Por riba de todas as moitas calidades que tiña e que reconfortan, gardo unha especialmente que só teñen contadas persoas. Pode parecer pequena, aínda que é enorme, porque Isaac tiña unha cabeza que non paraba de fabricar ideas, boas e enxeñosas lindes polas que crear arte, beleza e conciencia de País. E tiña un gran corazón, por iso tiña ese don de facerse culpable dos erros, aínda alleos. Sempre se facía responsable de calquera cousa que non funcionase debidamente, era erro exclusivo del. Pero -e este é o reverso sublime daquela calidade- o que realmente o facía grande era cando algo saía ben, entón o mérito do éxito sempre era doutras persoas. Agachábase oportunamente para non ser visto e escapar do plano principal, do aplauso.

Tamén tiña ao seu lado, resolvéndolle moitos problemas, unha muller que aguantou mares e mareiras, Mimina ou Carmen Arias, que cunha paciencia infinita e digna de ocupar altares aguantou as cousas do Isaac despistado, deixado, desordenado, alleo de “domésticos labores” e moi esquecido deles. Cousas do máis esencial, coma aquela chaqueta azul e vella que poñía para traballar e que pensaba só tiña unha. Menos mal que estaba ela, e íallas mudando sen que el se dese conta. Tanto facía no seu mundo que non vía aló dos tantos proxectos.

Tiñamos unha eterna discusión sempre sen resolver, cando chegados ao tema do sentimento “nacionalista”, co que algunha xente nos definimos, el amosaba moita cautela polas connotacións arrepiantes da memoria que o levaban aos “nacionais” verdugos e nesa sonoridade tan equidistante, a salvo en dúas sílabas, perfilabamos temores e sobrenomes. De aí que me proclamase sarcasticamente “iluso soberanista”, mentres descansaba definíndose a si mesmo un “libertario” espiñento e quizais “mordaz conservacionista”. O tema sempre acababa en táboas. Coa impresión de ser un par de tolos á deriva.

Memoria agradecida para el e para todas as persoas que coma el, fixeron medrar a esperanza e este sentimento tan feliz de amor polo Noso, que é Noso e un día será enteiramente Noso.