Chamábase Chus e tocaba o violín. Era alta e boa moza. Tiña no rostro a marca dun accidente de circulación, do que lle quedara unha cicatriz difícil de disimular. Era moi arrichada e faladora, sen pelos na lingua e con ese punto de ousadía necesaria para defenderse antes de calquera afronta, por sutil que fose. Era quen de aguzar o gume dunha navalla coas súas apreciacións e matices, co seu afiado estilo aberto e sincero.

Era quen de aguzar o gume dunha navalla coas súas apreciacións e matices

O seu soño era ser unha grande intérprete. Soñaba co seu son, co seu coidado, coa delicadeza dos tactos, coa pureza melódica. Ensaiaba e asistía ás clases en Vigo e viaxaba todas as semanas alá, para pulir aquela ansia de dominio na elegancia do instrumento. Era unha muller contundente. Vivía soa nun piso na Pontenova e falaba “palabros”, en defensa dun mundo cruel que lle fora quitando os seus seres máis queridos, quizais tamén os soños. Tiña un mozo, ou varios, non sei, nin sequera sei se o sabía ela. Dáballe clases de música á xente nova dos arredores de Castropol, Navia e Luarca, a onde mesmo foramos cantar nun final de curso daquel centro. Era libre e, como tal, exercía esa liberdade de pensamento con certa anarquía, que se volvía en palabras axeitadas, asegundadas de obras e conviccións.

Vestía tamén ao seu xeito, xeralmente pouca roupa. Ía cómoda e importábanlle pouco os xuízos recatados daquel tempo tan estreito aínda. Tan pouca roupa levaba que, lembro, nunha actuación no Porriño, daba igual o que cantásemos ou o que falásemos, os ollos de toda a xente ían ás súas pernas. Trouxera unha saia moi curta que deixaba ver ou imaxinar o que cada quen quixese e entón ninguén atendía á mensaxe que se pretendía transmitir. Na segunda parte do acto, xa foi distinto. Atendeu ás consideracións debidas, virouse un pouco e xa non había “panavisión” posible. Así puidemos volver á normalidade do concerto e conectar textos e músicas, todo acabou con ben. Non lle importaban os ollos alleos, os seus ollos non reparaban en nada que non fose o seu violín entremetido nas voces e nos outros instrumentos do grupo.

Tiña ese punto de anarquía tan fermoso de loitar por un mundo moito mellor

Chus era da Pontenova, en Lugo, onde tivera unha infancia feliz e fora unha gran activista cultural e torneira, aprendida do seu pai. Tiña unha cadela preciosa, que coidaba máis ca a si mesma. Conducía moi ben e era moi boa mecánica, con sona na contorna. Viña puntualísima aos ensaios, algunha vez acompañada do seu amigo Servando. Tiña un ar pensativo, un mundo no que quedaba ancorada, alí se agachaba de vez en cando, absorta e muda. Creo que falaba coas súas ausencias queridas do sobre-mundo, así dicía do seu avó e o seu pai, ambos tan queridos e lembrados. Falábanos deles, das súas conversas e lembranzas, dos seus ánimos para seguir o empinado camiño.

Días antes do accidente fatal, estivo no ensaio e ventaba algo raro. Comentou que ao pasar por diante do cemiterio da súa orixe, sentira falar ao seu avó, que lle advertía ter coidado especial. Andaba asustada e preocupada por medo ao que puidese ser, mesmo foi testar e deixou ditas cousas coas que só ela contaba e que ninguén sabía. O accidente ocorreu á volta de Lugo, nunha curva aparentemente sen perigo. Algo misteriosamente fallou e daquel feito quedaron moitas dúbidas no aire. O certo é que quedei sen amiga, sen aquela compañeira veraz e singular que, ademais, tiña ese punto de anarquía tan fermoso, de loitar por un mundo moito mellor, distinto, máis feminino e moito mellor distribuído. No testamento deixo ditou que, cando durmise na lembranza, cantásemos unha peza de amor á que eu lle fixera a letra. Aquela que comezaba “Que feriu meu corazón con este lume, pois perdín a razón e o sentido. Foi de amor, foi de amor, foi de amor”. Canto nos custou cantar naquel cemiterio frío e falto do seu-noso violín. Era imposible, e a peza quedou marcada, na propiedade das memorias, sabendo tamén que ela presentira a viaxe. O día do enterro, un pouco antes de producirse, falou comigo o alcalde, viña darme o pésame e díxome -con gran acerto, por certo- que “…Foi boa con todo o mundo, menos con ela”. Xabi Blanco, na Romaxe de 2003, fixo unha memoria dela nas pregarias. Memorias agradecidas desde estas pingas de orballo miúdo.