Comezamos o percorrido histórico no Castromao, xacemento que nos dá os primeiros nomes: polo achado dunha placa de bronce ou Tabula hospitalis, sabemos que Caio Antonio Aquilo, prefecto da Cohorte I dos Celtiberos. fai no ano 132 dC un pacto de hospitalidade recíproca co pobo castrexo dos Coelernos, antecedente directo dos actuais celanoveses.
Capela de S. Miguel de Celanova
Asorey fixo o gran monumento homenaxe a Curros nos Cantóns da Coruña
S. Rosendo é, xa que logo, a figura que imprime a historia e o carácter de Celanova e do seu mosteiro, que hoxe vemos sobre todo na súa magnificencia barroca, pero que ten uns antecedentes case únicos no coro (chamado Alto) do s. XVI con representacións que nos introducen directamente no mundo da música, pois alí aparecen talladas nas ‘misericordias’ dos sitiais varias figuras con instrumentos, entre elas un curioso demo gaiteiro que parece identificar a música profana co mal, aspecto e criterio este que moi logo se traduciría no efecto contrario ó ver as esculturas, relevos e pinturas dos s. XVII e XVIII que enchen o resto do mosteiro, sendo de destacar as do monumental órgano onde a música xa é “celestial” e o termo non é banal pois alí ten transportado ó ceo ós presentes nos seus concertos a admirada organista Marisol Mendive.
En paralelo ás obras finais no mosteiro, a partir dos s. XVIII e XIX empezan a documentarse os grandes interpretes músicos do concello celanovés, coas históricas bandas de Vilanova e de Celanova, esta última con moitas gravacións e unha das máis recoñecidas da Península. Eles son os “xingreiros” pois o músico celanovés é un xingro que idea unha xerga propia, ó estilo dun barallete ou fala corporativa e protectora da súa profesión.
Demo gaiteiro no Coro alto de Celanova
Son ambos case coetáneos do escritor celanovés de maior sona, Manuel Curros Enríquez (1851-1908), autor dunha numerosa obra pero da que resaltaremos aquí os Aires da miña terra, porque nela recolle a curiosa lenda da Virxe do Cristal, ó pé de Vilanova, tristemente recordada polo roubo hai poucos anos da minúscula imaxe (quizais do s. XVII), roubo que causou a dramática morte do párroco do Santuario, lugar de enorme devoción na comarca.
Curros en Celanova
Para rematar aquí coa nómina de persoeiros (que é máis ampla e segue aberta como sabe calquera que coñeza as terras de Celanova) lembremos a Celso Emilio Ferreiro, nado poucas casas máis abaixo da casa de Curros (hoxe xestionada pola exemplar Fundación da Casa dos Poetas), dándolle carácter a esta ‘Calle Arriba’ fronte á máis típica e popular ‘Calle Abaixo’. Celso Emilio, de extensísima e transcendente obra no mundo literario galego resumiu a aprecio pola súa terra coa súa obra Onde o mundo se chama Celanova.
S. Rosendo no retablo de Celanova
Para saber máis recomendamos o libro con CD musical de OUVIRMOS, Itinerarios histórico-musicais. Celanova, (Xunta de Galicia 2007).