Un país cheo de historia/s. Volve Prisciliano (que nunca se fora)

En moitos foros, escritos, audiovisuais e ámbitos mediáticos volve falarse de Prisciliano, tema que, en realidade, sempre estivo aí e nunca se foi. Nas últimas décadas apareceron novos traballos e interpretacións da súa figura, dos seus textos e do seu impacto na cristianización da Gallaecia, coma se pode comprobar nunha simple pescuda bibliográfica, pois ademais de lembrar nomes como B. Segura, J. Cabrera, Uxío Romero, Xosé e Ramón Chao Rego, Diego Piay ou Victorino P. Prieto, o priscilianismo foi tema dun Simposio en Compostela en 2006.

Un posible retrato de Prisciliano

Dentro do contexto galaico-romano tardío, a falta de textos concretos e extensos sobre a cristianización da Gallaecia, abundan as noticias sobre os problemas episcopais e disciplinares citados varias veces nas actas dos primeiros Concilios hispánicos, ou as frecuentes diatribas que, en especial no xénero epistolar privado ou público, orixinaron as confrontacións relixiosas entre o cristianismo “oficial” e outras opcións consideradas heréticas.

Prisciliano defendeu unha doutrina que preconizaba o ascetismo e o rigorismo e daba un papel relixioso á muller, entre outras.

As fontes literarias relativas á Gallaecia dos s. IV e V comprenden textos a favor e en contra do priscilianismo: por un lado, o propio Prisciliano, Latronio ou Dictino, e por outro, Avito, Toribio de Astorga, Baquiario, Paulo Orosio ou Hidacio (xa no s. V), e neles reflíctense as incidencias e vaivéns da cristianización galaica e as súas peculiaridades. Por algúns deles sabemos que xa no 255 había células cristiás en Astorga e León ligadas, quizais, ó mundo da milicia. Aquela literatura abrangue tamén os relatos de viaxes a Terra Santa e Oriente coma o moi singular de Exeria (quizais da familia imperial de Teodosio e para algúns con concomitancias ou relacións co priscilianismo). Algúns destes relatos do tránsito entre o s. IV e o V non ofrecen excesivos datos sobre o propio país pero si sobre as ideas e a formación dos seus protagonistas.

Porta Nigra de Treveris (Trier, Alema§a)

Pero no s. IV, os aspectos relixiosos da Gallaecia están marcados sen dúbida pola figura de Prisciliano, a súa doutrina e o seu probable calado social. A bibliografía xerada por este personaxe é moi extensa, ó igual ca na súa época (comezando polo cronista Sulpicio Severo), e está continuamente marcada por prexuízos ideolóxicos contrarios ou favorables á súa persoa e pensamento, de xeito que para uns foi sempre un heresiarca abominable, mentres para outros foi un mártir que encamaba a puridade do cristianismo e canalizaba as arelas espirituais e morais de boa parte da poboación galaica e tamén hispanorromana. A investigación seria, neutral e demorada dará a verdadeira e real dimensión, importancia e significado da súa figura, e de feito, nos últimos anos xa se recoñece o papel fundamental que xogou na implantación cristiá, sobre todo no ámbito rural e na peculiar organización episcopal dos primeiros tempos da Igrexa do N.O.

Quizais de orixe galaica (ou para outros, lusitana), Prisciliano formou de seguida coas súas accións e prédicas un grupo de adeptos que conseguiu facelo Bispo de Ávila, e defendeu unha doutrina que preconizaba o ascetismo e o rigorismo, daba un papel relixioso á muller, propugnaba o xaxún e as xuntanzas singulares e, en fin, trataba de aglutinar e promover aspectos que a Igrexa, vinculada xa ó poder romano estaba esquecendo desde as súas orixes, sen entrarmos a discernir sobre a ortodoxia ou heterodoxia da súa doutrina teolóxica e litúrxica.

Textos de Prisciliano (ed. B. Segura 1975)

Moi logo, foi condenado o priscilianismo nos Concilios da época (Zaragoza no 378-380, Bordeos no 384 e en Toledo no 400 -despois da súa morte-), dando lugar non só a un debate ideolóxico-relixîoso, senón a continuas liortas entre bispos, deposicións e reposicións de cregos e xerarcas, acusacións e desculpas entre eles, etc. Todo indica que a obra de Prisciliano calara fondamente entre o cristianismo dos vellos conventos xurídicos romanos do N.O. Os bispos galegos de entón tiñan máis un carácter de guía espiritual das comunidades ca de “próceres” eclesiásticos con sé nun lugar concreto, e o espírito ascético priscilianista deu lugar a un monacato moi temperán e espallado na área galaica.

O máis importante para a Gallaecia foi que a herdanza do seu pensamento continuou e ata se afianzou aquí de ta1 xeito que incluso os seus detractores recoñecen que se renden culto ós seus restos

Ó final, despois de ter problemas co emperador Graciano, Prisciliano e algúns dos seus compañeiros son decapitados diante a Porta Nigra de Treveris por condena do emperador Máximo no ano 385 (a primeira vez que o poder civil axustizaba un ‘herexe’). O máis importante para a Gallaecia foi que a herdanza do seu pensamento continuou e ata se afianzou aquí de ta1 xeito que incluso os seus detractores recoñecen que se renden culto ós seus restos e os dos seus discípulos, que serían trasladados aquí. Foi isto, en boa medida, o que serviu a algúns (coma o abade galo L. Duchesne xa en 1900, contestado logo por A. López Ferreiro) para suxeriren que o culto a Santiago era en realidade unha superposición ou unha “cristianización” do que debía renderse a Prisciliano que, se ben caería en desgraza ante a Igrexa oficial, deixaría pegada no pensamento e organización do primeiro cristianismo galaico polo menos ata fins do s. VI, moito despois da súa morte. O certo é que o priscilianismo asumiu o compoñente de rebeldía social e aglutinou os descontentos co devalar do moribundo Imperio, ata o punto que autores como A. Barbero dubidaron se chamalo herexía ou movemento social relacionado coas revoltas dos “bagaudas”, mentres outros, como Blanco Freijeiro, quixeron ver unha relación entre os priscilianistas e algunhas villae dos privilexiados da época.

Retrato posible de Prisciliano

En todo caso, a súa influencia na propagación e organización peculiar do cristianismo no medio rural galaico é un feito contrastado, que hai que engadir ós aspectos que o priscilianismo leva de seu en canto á súa doutrina, á súa praxe, ós seus aspectos literarios ou á súa mesma vida, todo o cal pode atoparse na documentación a el dedicada polos seus propios coetáneos e ata hoxe en día.